مجموعهای از فعالیتهای جسمی، ذهنی، و روحانی است که در هند باستان پدید آمدهاست. یوگا همچنین یکی از شش مکتب فلسفی آستیکه (ارتدکس) در فلسفه سنتی هندو است.یوگی به مرد یوگا کار و یوگینی به زن یوگا کار اطلاق می گردد.
یوگا از طرفی به معنای «کنترل کردن» آمدهاست و در آن صورت یوگا را میتوان علم کنترل امواج فکر و علم مهار قوای ذهن به منظور تسلطی همهجانبه بر توان بالقوه خود دانست. در این صورت به این دانش «روش» که همان کنترل قوای بدن و فکر است تأکید میشود. با توجه به چنین درکی، یوگا، در کتاب شاندیلیوپانیشاد (Shandilyopanishad)، اینگونه تعریف شدهاست: «یوگا عبارت است از کنترل امواج ذهنی.» از طرف دیگر میتوان یوگا را به معنای نظاره کردن و دیدن، در نظر گرفت که در نتیجه یوگا علم نظاره خود و خودشناسی است. بدین ترتیب غایت این دانش آشکار میشود. یعنی واقع شدن در طبیعت اصیل خویش و شکافتن تمامی پوشش های نفسانی. بر همین اساس در باگاواد گیتا (Bhagavad gita) اوج یوگا، رویت ذات درونی از طریق ذهن پاک و خالص شده توصیف شدهاست، و سرانجام یوگا را به معنی «وصل و یکی شدن» نیز ترجمه کردهاند که در آن صورت غرض از انجام تمرینات یوگا آشکار و هویدا میشود. به این معنا، یوگا عبارت است از عملکرد هماهنگ قوای فردی و اتحاد قوای ذهنی (Chitta shakti) با قوای حیاتی بدن و حواس (Prana shakti) که منجر به تلخیص انرژی، توسعه آگاهی و در نهایت اتحاد با آگاهی متعال خواهد شد؛ بنابراین تصور، در رودرایا مالاتانترا (Rudrayamatantra) گفته شده: «یک یوگی، فقط در اتحاد با آگاهی متعال، به تجربه یوگا نایل میگردد.» بدین ترتیب هر کدام از معانی واژه یوگا، قسمتی از این معرفت عمیق باطنی را آشکار میسازد و اختلاف ذاتی در میان آنها دیده نمیشود.
یوگا تمرین اصولی از ورزش فیزیکی ، کنترل تنفس ، آرامش ذهنی و کنترل رژیم غذایی است که با تفکر مثبت و مدیتیشن ، ما را به افزایش هماهنگی در بدن ، ذهن و محیط میرساند. این ورزش مستلزم فعالیت فیزیکی شدیدی نیست. بلکه شامل حرکتهایی است که آسانا نامیده میشوند و روشهای تنفسی با عنوان پرانایاما ، همچنین آرامش ذهن و مدیتیشن است.
اگر جزء آن دسته از افرادی هستید که تمرینات یوگا را انجام میدهید، نسبت به مفهوم هاتا و راجا آشنایی دارید. در واقع جسم از طریق هاتا و ذهن از طریق راجا کنترل خواهد شد. اگر بخواهیم توضیح دقیقتری برای هاتا و راجا بیان کنیم، به موارد زیر میرسیم:
1. هاتا یوگا باعث میشود تا افراد سلامتی جسم را از طریق انجام تمرینات و مقاومت طبیعی بدست آورند. از این طریق میتوانند بر واکنشهای عصبی غیرارادی خود کنترل و تسلط کاملی داشته باشند.
2. راجا یوگا کاملا با هاتا یوگا متفاوت است. تمرینات راجا شرایطی را فراهم میآورد تا افراد با انجام تمرینات مداوم و منظم به کنترل و انضباط ذهن دست پیدا کنند. تمرینات مرتبط با راجا این امکان را دارد تا مهارتهای ذهنی، میزان دقت، تمرکز، اراده و سایر تواناییهای مرتبط با ذهن را افزایش دهد.